Brabantse vestingsteden zetten de stadspoorten voor bezoekers wijd open
Brabantse vestingsteden spreken sterk tot de verbeelding. Hierbij ligt de historie op straat. Deze steden maken deel uit van een lint aan de Zuiderwaterlinie. Deze boeiende sliert van vestingsteden en forten nodigt uit voor een bezoek. De stadspoorten staan wijd open.
Door: Hans van den Eeden
Wie in de vakantieperiode oog heeft voor al het moois van Noord-Brabant is verrast. Dat geldt voor het lint van de historische Zuiderwaterlinie in het bijzonder. Het herinnert aan kleurrijke figuren, helden en tactieken.
Door het onder water zetten van gebieden kon in het verleden de vijand op afstand worden gehouden. Vestingsteden zijn plaatsen, die in of na de 15de en 16de eeuw versterkt werden met muren, wallen, bastions en andere verdedigingswerken. Als een herinnering aan het verleden ‘liggen’ deze op straat of zijn in het landschap ‘verborgen’. De Zuiderwaterlinie is met 160 kilometer de langste waterlinie van Nederland. De vestingsteden hebben een gemeenschappelijke, maar ook een eigen geschiedenis. Noord-Brabant kent van west naar oost een lint van vestingsteden. Het gaat hierbij onder andere om Bergen op Zoom, Steenbergen, Willemstad, Klundert, Breda, Geertruidenberg, Heusden, ’s-Hertogenbosch, Megen, Ravestein en Grave.
Menno van Coehoorn
In 1698 maakte Menno van Coehoorn een inspectiereis langs deze plaatsen. Recent werd deze reis via een kunstproject opnieuw gemaakt. Toen de vestingsteden hun functie rond 1874 verloren, zijn er veel ontmanteld. Grachten werden gedempt, stadsmuren geslecht en gebouwen afgebroken. Toch is er genoeg over om plaatsen als Bergen op Zoom, Breda en ’s-Hertogenbosch te herkennen als vestingstad. In kleinere vestingsteden, zoals Willemstad, Geertruidenberg, Heusden, Ravenstein en Grave is de ontmanteling beperkt gebleven. Ook in Klundert en Steenbergen zijn elementen als grachten en wallen nog goed zichtbaar.
De Zuiderwaterlinie herinnert eraan dat water zowel vriend als vijand was. Overstromingen brachten veel overlast. Maar in geval van een dreigende oorlog werd het land onder water gezet. Dit was een doeltreffend middel om de vijand op afstand te houden. De Zuiderwaterlinie is een lint van op elkaar afgestemde kleinere linies. Dit met een vestingstad als middelpunt, gesteund door forten en schansen. Wie tijdens de vakantieperiode de vestingsteden bezoekt ervaart een levende geschiedenisles. Ook voor kinderen zijn de verhalen bijzonder. Kortom trek de ‘stoute schoenen’ aan. Een bezoek wordt met fraaie wandel- en fietsroutes ondersteund.
Van West naar Oost
Wie in Bergen op Zoom is, ervaart de geschiedenis. Hierbij is een bezoek aan het Markiezenhof en de Gevangenpoort een aanrader. De beleving van de betekenis van de Waterlinie wordt versterkt door een bezoek aan het in de natuur liggende fort De Roovere.
De bastions van Steenbergen houden de herinnering aan de vesting levend. Hierbij is een bezoek aan de haven en de liniegracht een aanrader.
Willemstad is een vestingstad die tot de verbeelding spreekt. Hierbij is een bezoek aan het Mauritshuis en Fort Sabina een aanrader. De omgeving nodigt uit om te fietsen en een vaartochtje te maken.
Klundert herinnert aan de verdedigingsplaatsen die in het groen liggen. Het was tevens een strategische plek tussen Holland en Brabant.
De oude stad Geertruidenberg is meer dan een bezoek waard. De vestingplaats, gelegen aan het Hollands Diep heeft tijdens onder andere een stadswandeling veel te bieden. In de omgeving ligt Fort Lunet en het Arsenaal St. Gertrudes.
Dat geldt in ieder geval ook voor een bezoek aan het Spanjaardsgat in Breda. Het verwijst naar de bekende list van het ‘Turfschip van Breda’. Verstopt in het ruim wist Prins Maurits in 1590 Breda op de Spanjaarden te veroveren.
Vermaard is ook het Beleg onder leiding van stadhouder Frederik Hendrik in 1629 van de vesting ’s-Hertogenbosch. Het moeras rond de vesting werd leeggemalen, waarna de stad door Frederik Hendrik werd ingenomen.
Ravestein is door haar intimiteit bijzonder. Naast de monumentale gebouwen wordt dit versterkt door het ‘straatmeubilair’, zoals de stellingmolen en de stadspomp. Aanvankelijk hoorde het stadje bij het Hertogdom Kleef.
Wie in Grave bij de Hampoort staat en zijn ogen sluit gaat terug in de tijd. In het Rampjaar 1672 veroverden de Fransen met veel geweld het vestingstadje.
Heusden behoort tot de mooiste vestingsteden van Nederland. Het had overigens weinig gescheeld of de wallen waren de gracht ingeschoven. Met ambitie werd Heusden gerestaureerd. Bijzonder zijn de vestingwallen en het Gouverneurshuis.
In de kleine vestingstad Megen lijkt het of de tijd heeft stilgestaan. De Gevangentoren herinnert aan de opsluiting van ‘tegendraadse personen’.