Al is in Kaatsheuvel dan wel veel monumentaals verdwenen, toch zijn er vaak nog kleine elementen over die herinneren aan de rijke historie van ons kerkdorp. Kleine monumentale elementen waar je misschien dagelijks wel voorbij loopt of fietst en in al die jaren nog nooit hebt opgemerkt, maar wel een stukje van de Kaatsheuvelse historie vertellen. De komende weken zullen we in De Duinkoerier aandacht besteden aan deze kleine historische elementen. Vandaag is dat de oculus, oeil de boeuf of ook wel ossenoog genoemd.

Voor velen zullen deze woorden niet veel zeggen. Maar als ik zeg dat het over het kleine ronde of ovale of achthoekige raam in de muur van een bovenste verdieping van een gebouw gaat, zullen velen zeggen oh bedoel je dat. Oeil de boeuf is overigens Frans voor koeienoog, runderoog of ossenoog. Oculus is Latijn voor oog. De oculus werd veel gebruikt in de architectuur van het Byzantijnse rijk. Het werd al toegepast bij gebouwen in Syrië in de 5e en 6e eeuw en opnieuw in de 10e eeuw. Ook in de Renaissance architectuur zijn oculi (meervoud van oculus) te zien, bijvoorbeeld in de lichtbeuk van het schip en bovenop de kronen van de arcadebogen van de kathedraal van Florence in Italië. Ze werden ook vaak gebruikt als lichtdoorlatende of open koepels, om donkere ruimtes of trappenhuizen op een natuurlijke manier van licht te voorzien. Het gebruik van oculus-vensters werd populair in de barokke architectuur, zoals te zien is bij de panden Dr. van Beurdenstraat 30 en 32, waarbij de vensters op de bovenverdieping ook op barokke wijze zijn vorm gegeven. Ook het oude raadhuis dat op de hoek van de Peperstraat en de Hoofdstraat stond, maar in de jaren vijftig van de vorige eeuw is afgebroken, had dergelijke vensters op de bovenverdieping.

Waarom kregen deze ramen die zich vaak op de zolderverdieping bevinden nu die naam. Dit had te maken met de vorm van het raam, dat als een oog en soms wel als een mond was vormgegeven. Je komt deze ramen dus in allerlei vormen tegen. Zo zijn er in liggende en staande vormen. Een aantal ervan zijn in de loop der jaren dichtgemetseld, omdat via die ramen vaak ongedierte op de zolder kwam of het glas door de duiven werd gebroken waardoor ze op de zolderverdieping konden nestelen. Een mooi voorbeeld daarvan treffen we aan bij het pand Hoofdstraat 45. Daar is als je recht voor het pand staat zowel aan de rechterzijde als aan de linkerzijde van het pand, zowel op de zolderverdieping als op de eerste etage, duidelijk te zien dat de twee ossenogen die daar zaten zijn dichtgemetseld.

Vaak was het glas van de ramen van een ossenoog voorzien van spijlen, zodat ze ook gedeeltelijk open gezet konden worden of er werd een soort motief van een klein rozenvenster in gemaakt als versiering. Een mooi voorbeeld daarvan is te zien bij de panden Hoofdstraat 21a en 89, de oude onderwijzerswoning aan de Lage Zandschel 2, Rechtvaart 2a en 15 en bij de pastorie van de Berndijk in de Erasstraat nummer 2. Modernere uitvoeringen zie je bij de panden Hoofdstraat 97, 118 en 191, Antoniusstraat 70a en Mgr. Völkerstraat 30.

Helaas zijn er niet veel ossenogen meer aanwezig bij Kaatsheuvelse panden, maar gelukkig zijn nog een aantal van deze monumentale elementen bewaard gebleven.

Hopelijk dat u voortaan op uw wandeling of fietstocht aandacht besteed aan de kleine historische elementen die het verhaal van ons kerkdorp Kaatsheuvel levendig houden. Ze zijn in ieder geval de moeite waard om te bewaren. Iets waar heemkundekring De Ketsheuvel zich voor inzet. Word ook lid en meldt u aan via www.deketsheuvel.nl.

Kees Grootswagers, lid heemkundekring De Ketsheuvel